અમેરિકા ખંડમાં પ્રવેશનાર પ્રથમ માનવી કોણ હતો?
અમેરિકાના ન્યુ મેક્સિકો રાજ્યમાં વ્હાઈટ સેન્ડ મિસાઈલ રેન્જ આવેલી છે. 1941માં અમેરિકન ભૂમિ સેનાએ અહીં અલામોગોર્ડો બોમ્બિંગ અને ગનરી રેન્જ શરૂઆત કરી હતી. બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન, 16 જુલાઈ 1945ના રોજ અમેરિકાએ પોતાનો પ્રથમ પરમાણુ બોમ્બની ચકાસણી એટલે કે “ ટ્રિનિટી ટેસ્ટ” અહીં જ કર્યો હતો. બીજા વિશ્વયુદ્ધ પછી જર્મનીમાંથી કબજે કરેલ વિ-2 રોકેટ પણ અહીં લાવવામાં આવ્યા હતા. જેનાં ઉપરથી અન્ય રોકેટ બનાવી, તેની અહીં ચકાસણી જ કરવામાં આવી હતી. અમેરિકાએ વિકસાવે આધુનિક મિસાઈલની ચકાસણી પણ વ્હાઈટ સેન્ડ મિસાઈલ રેન્જમાં જ કરવામાં આવે છે. એટલું જ નહીં 1982માં આ વિસ્તારમાં સ્પેસ શટલ કોલંબિયાને લેન્ડ કરવામાં પણ આવ્યું હતું. વ્હાઈટ સેન્ડ મિસાઈલ રેન્જની પાડોશમાં વ્હાઈટ સેન્ડ નેશનલ પાર્ક આવેલો છે. આમ તો બેઉ સ્થળ એકબીજાની ખૂબ જ નજીક છે. પરંતુ ત્રિકોણાકાર રસ્તો પસાર કર્યા પછી, લગભગ 127 કિલોમીટરનું અંતર કાપ્યા પછી, વ્હાઈટ સેન્ડ નેશનલ પાર્કનું પ્રવેશ દ્વારા આવે છે. એક કલાક જેટલી મુસાફરી કરીને વ્હાઈટ સેન્ડ મિસાઈલ રેન્જથી વ્હાઈટ સેન્ડ નેશનલ પાર્ક સુધી પહોંચી જવાય છે. આ વિસ્તાર નેશન નેશનલ પાર્ક મેમોરિયલ તરીકે પણ ઓળખાય છે.
વ્હાઈટ સેન્ડ નેશનલ પાર્કના કેટલાક વિસ્તારમાં નિષ્ણાતોને પ્રાચીનકાળના ગણાય સેવા મનુષ્યના પગલાની છાપ નજરે પડી છે. રેતીમાં ઉપસી આવેલ મનુષ્યના પગલાંને માત્ર, નિષ્ણાતો, અર્કિયોલોજીસ્ટ કે માત્ર વિજ્ઞાનીઓ જ ઓળખી શકે છે. કારણ કે તેઓ રેતી અને પગલાની છાપ વચ્ચેનો કલરનો તફાવત નજીવો હોય છે. આ વિસ્તારમાં ભૂમિના અનેક વિસ્તારમાં મનુષ્યના પગલાની છાપ જળવાઈ રહેલી છે. સામાન્ય લોકો મનુષ્યના આ પગલાની છાપને ભૂતિયા પગલા કે ગોસ્ટ ટ્રેક તરીકે ઓળખે છે. વિજ્ઞાનીઓમાં છે કે “ આ પગલા, અમેરિકા ખંડમાં આવનાર અને વસવાટ કરનાર , પથ્થર યુગના પ્રાચીન આદિજાતિના લોકોના છે? અમેરિકા ખંડમાં વસવાટ કરનાર પ્રથમ આદિવાસી પ્રજા કોણ હતી? ? તેવો ક્યાંથી અમેરિકા ખંડમાં પ્રવેશ્યા હતા? અમેરિકાના ઇતિહાસ અને વિજ્ઞાનને જાણવા માટે આ સવાલનો જવાબ મેળવવા ખૂબ જ અગત્યના બની જાય છે.
મનુષ્ય સૌપ્રથમ અમેરિકા ખંડમાં વસવાટ માટે ક્યારે આવ્યો ?
ઇતિહાસના પુસ્તકો દર્શાવે છે કે અમેરિકા ખંડ ઉપર પહોંચનાર પ્રથમ યુરોપ ક્રિસ્ટોફર કોલંબસ હતો. પરંતુ ઇતિહાસકાર જાણે છે કે કોલંબસ પહેલા ચીની મુસાફર અથવા તો એક અન્ય આઈરીસ પાદરી અમેરિકાની ભૂમિ ઉપર કોલંબસ કરતા પહેલા પહોંચ્યા હતા. આ સમયે પણ અમેરિકા ખંડ ઉપર આદિવાસી જેવા આદિમાનવીની વસ્તી તો હતી જ. સૌથી મહત્વનો સવાલ એ છે કે અમેરિકા ખંડ ઉપર પહોંચનાર પ્રથમ મનુષ્ય કોણ હતા? તેઓ ક્યારથી અમેરિકા ખંડ ઉપર વસવાટ કરી રહ્યા છે? ઉત્તર અને દક્ષિણ અમેરિકાનો ભાગ, વિશાળ ભૂમિમાંથી જોડાયેલ નથી. તેની આજુબાજુ મહાસાગર આવેલા છે. આ પરિસ્થિતિમાં મનુષ્ય અહીં કઈ રીતે પહોંચ્યો હતો?
મનુષ્ય સૌપ્રથમ અમેરિકા ખંડમાં વસવાટ માટે ક્યારે આવ્યો ? સદીઓ પ્રાચીન સવાલ છે. અમેરિકાની પ્રારંભિક વસાહતીકરણનો પ્રથમ તબક્કો “"ક્લોવિસ-પ્રથમ" મોડલના આધારે નક્કી કરવામાં આવે છે. આમ છતાં “ક્લોવિસ-ફર્સ્ટ” પહેલા પણ મનુષ્ય અમેરિકા ખંડ પર વસવાટ કરતો હતો તેના પુરાવાઓ મળ્યા છે તેથી, જેથી આર્કિયોલોજિસ્ટ અને વિજ્ઞાનીઓ “ક્લોવિસ-ફર્સ્ટ” હાઈપોથીસીસને હવે તિલાંજલિ આપવા લાગ્યા છે. 1932માં આર્કિયોલોજીસ્ટને ન્યુ મેક્સિકોના ક્લોવિસ નામના સ્થળે માનવ વસવાટને લગતા કેટલાક પુરાવાઓ અને હાડકાઓ અસ્મિશ સ્વરૂપે મળ્યા હતા. જે ખૂબ જ પ્રાચીન લાગતા હતા. તેનું રેડિયો કાર્બન ડેટિંગ કરતા, પ્રાચીન પુરાવા 13,200 વર્ષ જુના માલુમ પડ્યા હતા. ત્યારબાદ આ પ્રકારની અન્ય સાઇડ પણ દક્ષિણાને પૂર્વ અમેરિકાના કેટલાક રાજ્યમાંથી મળી આવી. જે લગભગ 11,200 વર્ષ પ્રાચીન હતી. 10,700 વર્ષ પહેલા,આ માનવ વસવાટનો અંત આવ્યો હતો. ક્લોવિસ નજીક મળેલ માનવ સભ્યતાને અમેરિકાનો, અમેરિકા ખંડમાં વસનાર પ્રથમ આદિમાનવ તરીકે ઓળખે છે. અમેરિકા ખંડ ઉપર આ મનુષ્ય સમાજ સાયબીરિયામાંથી અમેરિકા તરફ આવ્યો હોવાનું માનવામાં આવે છે. નિષ્ણાતોની આ થિયરી “ક્લોવિસ ફર્સ્ટ” હાઈપોથિસિસ તરીકે ઓળખાય છે.
“ક્લોવિસ ફર્સ્ટ” હાઈપોથિસિસ
આ સમય કાળમાં બરફયુગ ચાલતો હોવાથી, મહાસાગરના જમીનનું સ્તર નીચે ઉતરેલ હતું અને અલાસ્કા અને સાઇબીરીયા એકબીજા સાથે ભૂમિ માર્ગે જોડાયેલા હતા. ક્લોવિસ લોકો સાયબિરિયાથી અલાસકા સુધી પહોંચ્યા હોવાનું અનુમાન મૂકવામાં આવે છે. જેને ક્લોવિસ માઈગ્રેશન તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આ સમયગાળામાં મનુષ્ય પથ્થરના ઓજારો વાપરતો હતો. “ક્લોવિસ-ફર્સ્ટ” હાઈપોથીસીસ કહે છે કે પ્રથમ અમેરિકનો ક્લોવિસ લોકો હતા - જેનું નામ ક્લોવિસ, ન્યુ મેક્સિકો નજીક સ્થિત પુરાતત્વીય સ્થળ ઉપર મળી આવેલ પુરાવાઓ ઉપરથી રાખવામાં આવ્યું હતું.લગભગ 13,500 વર્ષ પહેલાં ક્લોવિસ આદિજાતિના લોકો બેરિંગ લેન્ડ બ્રિજ પસાર કરીને યુનાઇટેડ સ્ટેટ તરીકે ઓળખાતા દેશની ભૌગોલિક સીમામાં આવ્યા હતા.
ક્લોવિસ પ્રજા , અન્ય પ્રાગૈતિહાસિક સંસ્કૃતિઓની જેમ, શિકાર કરીને ગુજરાત ચલાવનાર આદિવાસી પ્રજા હતી. તેઓ વનસ્પતિનો ઉપયોગ પ્રાણીઓના ઘાસચારા માટે અને પ્રાણીઓનો શિકાર, ખોરાક માટે કરતા હતા. ક્લોવિસ સાઇટ્સ પર એવા પુરાવા છે કે તેઓએ તેમના ભાલા જેવા ધારદાર વસ્તુથી મેસ્ટોડોન અને મેમથ્સ જેવાં કદાવર અને શક્તિશાળી પ્રાણીનો શિકાર કરતા હતા. ઇતિહાસકારો અને વિજ્ઞાનને એક સવાલ સતાવી રહ્યો છે કે “ શા માટે ક્લોવિસ લોકોએ પોતાનો ગૃહ ત્યાગ કરી, એક અજાણી અને નવી દુનિયામાં પ્રવેશ કર્યો હતો. આ પ્રશ્નનો ઉત્તર પણ પ્રજાના અદ્રશ્ય થવા સાથે જોડાયેલો છે. ક્લોવિસ આદિજાતિના લોકોનું અસ્તિત્વ કઈ રીતે ખતમ થઈ ગયું? તે સંશોધનનો વિષય છે.
વિજ્ઞાનીઓ ઉમેરે છે કે જૂની દુનિયાની વસ્તીથી અલગ થયા પછી મૂળ અમેરિકાના પૂર્વજો લગભગ 8000 વર્ષ સુધી બેરીંગિયા (સાઇબિરીયા અને પૂર્વ એશિયા)માં અલગ રહ્યા હતા. ત્યારબાદ અમેરિકા ખંડ તરફ પ્રયાણ કર્યું હતું. મૂળ અમેરિકનોના જીનેટીક ડેટાનું એનાલિસિસ કરતા, વૈજ્ઞાનિકો જાણી શક્યા છે કે 15 થી 16 હજાર વર્ષ પહેલાં, જે આદિજાતિના લોકો (“પ્રી-ક્લોવિસ” કલ્ચર) અમેરિકા ખંડ ઉપર વસવાટ કરતા હતા, તેઓ 13000 વર્ષ પછી બે અલગ અલગ શાખાઓમાં વિભાજીત થઈ ગયા હતા. સરળ શબ્દમાં કહીએ તો આનુવંશિક પુરાવાઓ પણ પુરાતત્વીય પુરાવાની પુષ્ટિ કરે છે. આજે એ કહેવું મુશ્કેલ છે કે પુરાતત્વવિદો અથવા અન્ય વિદ્વાનો કેટલા ટકા પ્રી-ક્લોવિસને વાસ્તવિકતા વિરુદ્ધ ક્લોવિસ ફર્સ્ટ દલીલોને સમર્થન આપે છે?
આધુનિક સંશોધન :
વાઈટ સેન્ડ નેશનલ પાર્ક મેમોરિયલ તુલારોસા બેસિનની અંદર આવેલું છે. ટોપોગ્રાફી એટલે કે જમીન સ્તરની ઊંચાઈ પ્રમાણેના નકશાઓ જોતા, તુલારોસા બેસિન 14 હજાર કિલોમીટરના વિસ્તારમાં ફેલાયેલ છે.આજનાં વ્હાઈટ સેન્ડ નેશનલ પાર્ક માં પ્રાચીન કાળનું એક સરોવર આવેલું હતું. આ પ્રાચીન સરોવરનું નામ “ લેક ઓટેરો” તરીકે હતું. આજથી આશરે 10 હજાર વર્ષ પહેલા 4150 ચોરસ કિલોમીટરના વિસ્તારમાં ફેલાયેલું “ લેક ઓટેરો” સુકવવા માંડ્યું હતું. પ્રાચીનકાળમાં અહીં વિશાળ કદના સ્લોથ, ઘટ્ટ અને લાંબી રુંવાટીવાળા સ્તનવંશી મેમોથ તેમજ અન્ય પ્રાણીઓ વિહરતા હતા. તેમના પગલાની છાપ પણ અહીં સચવાયેલી જોવા મળે છે. લુપ્ત થઈ ગયેલા પ્લેઇસ્ટોસીન પ્રાણીસૃષ્ટિના ઇકનોફોસીલ્સ પ્લેઆમાં વ્યાપકપણે જોવા મળે છે અને તેમાં પ્રોબોસિડેયા (મેમથ), ફોલિવોરા (ગ્રાઉન્ડ સ્લોથ), કાર્નિવોરા (કેનિડ અને ફેલિડ), અને સેટાર્ટિઓડેક્ટીલા (બોવિડ અને કેમલિડ)ના ટ્રેકનો સમાવેશ થાય છે. જેમાંથી મોટા ભાગના સાથે માનવ પગના નિશાન સંકળાયેલા છે. અહીં દરેક જિયોલોજિકલ સમયકાળમાં વિવિધ પ્રાણીઓની સાથે મનુષ્યનાં પગલાંની છાપ મળી છે. જે ઇતિહાસ અને વિજ્ઞાનવધારે વિવાદાસ્પદ બનીવી રહી છે.
ઇસવીસન 1930થી આ વિસ્તાર પ્રત્યે આર્કિયોલોજીસ્ટ અને જીઓલોજીસ્ટ ખેંચાઈ આવે છે. આ વિસ્તારમાં તે સમયે 22 ઈંચ લાંબા અને આઠ ઇંચ પહોળા મનુષ્યના પગલાં હોય તેવા પગલાં મળી આવ્યા હતા. જેના કારણે બિગ ફૂટ એટલે કે યેતી નામના વિશાલકાય મનુષ્ય જેવા પ્રાણીની વાત વહેતી થઈ હતી. મનુષ્યના પગલાંની છાપને લગતું, સંશોધન પત્ર તાજેતરમાં “ સાયન્સ” જર્નલમાં પ્રકાશિત થયું છે. ભૂસ્તર શાસ્ત્રના નિષ્ણાતો જેને Last Glacial Maximum તરીકે ઓળખે છે, તેવા સમય ગાળામાં મનુષ્યન પગલાંની છાપ મળી આવી છે. જેના કારણે, વિજ્ઞાનીઓ અને ઇતિહાસકારોએ પોતાનો સિદ્ધાંત કે થીયરી બદલવી પડે તેવા સંજોગો પેદા થયા છે. આધુનિક સમય ગણતરી મુજબ પગલાની છાપનો સમયગાળો 21 થી 23 હજાર વર્ષ પહેલાનો માનવામાં આવે છે. અત્યાર સુધી ઇતિહાસકાર અને વિજ્ઞાન એમ માનતું હતું કે “અમેરિકા ખંડમાં મનુષ્યની હાજરી, છેલ્લા 14-15 હજાર વર્ષથી છે. જો આવું જ હોય તો આ ખંડમાં, 23 હજાર વર્ષ પ્રાચીન મનુષ્યના પગલાની છાપ કેવી રીતે મળી શકે? શું સમયનિર્ધારણ પદ્ધતિમાં કોઈ ખામી રહી ગઈ હશે?
સંશોધન પત્રમાં Last Glacial Maximumનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે તે શું છે ?
Last Glacial Maximumએ બે અલગ અલગ જીઓલોજીકલ સમયકાળ વચ્ચેનો મધ્યાન્તરનો સમય દર્શાવે છે. જેનો સમયગાળો આજથી ૨૯ હજાર વર્ષથી માંડી 19 હજાર વર્ષ વચ્ચેનો ગણવામાં આવે છે. યુએસ જ્યોર્જિકલ સર્વેના આધારભૂત આંકડા મુજબ, Last Glacial Maximum સમયગાળામાં ( આજથી ૨૦ હજાર વર્ષ પહેલા), હિમ નદીના કારણે પૃથ્વીની સપાટીનો 8% હિસ્સો, પૃથ્વીની ભૂમિ સપાટીનો 25% હિસ્સો, અલાસ્કાનો 33% હિસ્સો , બરફ અને હિંમનદીથી ઘેરાયેલા હતો. 19,000 વર્ષની માંડીને 8000 વર્ષ વચ્ચેના સમયગાળામાં, પૃથ્વીનું વાતાવરણ ફરી પાછું હુંફાળું બનવાની શરૂઆત થઈ ચૂકી હતી જેના કારણે બરફ ઓગળવા લાગ્યો હતો અને સમુદ્રની સપાટી ધીરે ધીરે ઉપર આવી રહી હતી. આજની તારીખે પૃથ્વીની સપાટી નો ત્રણ ટકા હિસ્સો, પૃથ્વીની ભૂમિ સપાટી નો 11% હિસ્સો અને અલાસ્કાનો પાંચ ટકા હિસ્સો બરફ અને હિંમનદી ઘેરાયેલો છે. આ સમયગાળાને સરળ ભાષામાં અંતિમ શિતયુગ તરીકે પણ ઓળખી શકાય.
Last Glacial Maximum સમયગાળામાં બરફ નીચે હિમનદીનો પ્રવાહ વહેતો હતો. તે સમયે પૃથ્વીના વિવિધ ખંડ અને મહાસાગર આજની પરિસ્થિતિમાં છે તેમ જ હતા. માત્ર ફરક એ હતો કે અમેરિકામાં કેટલોક ભાગ બરફના કારણે ભૂમિ ખંડ સાથે જોડાયેલો હતો અને એક પેસેજ તરીકે કામ કરતો હતો. જેના ઉપરથી મનુષ્ય સ્થળાંતર કરી શકે તેમ હતો. મહાસાગરની જળ સપાટી, આજની જળ સપાટી કરતાં 125 મીટર જેટલી વધારે નીચે સ્થિર હતી. સરળ ભાષામાં અર્થ એ થાય કે મહાસાગરના કિનારે આવેલ ભૂમિભાગ, હાલ કરતા વધારે પ્રમાણમાં ખુલ્લો હતો. કિનારાની જમીન પાણીના ડુબાણમાં ગયેલ ન હતી. Last Glacial Maximum સમયગાળામાં / અંતિમ શિતયુગમાં વિશાળ કદના સસ્તન પ્રાણીઓના સમયગાળા તરીકે જાણીતો છે. આ સમયકાળ દરમિયાન મેમથ્સ, સાબર-ટૂથ્ડ બિલાડીઓ, વિશાળ ગ્રાઉન્ડ સ્લોથ્સ અને માસ્ટોડોન્સ ઉત્તર અમેરિકામાં ફરતા હતા. એટલું જ નહીં 11 ફૂટ ઊંચા અને ઉડી ન શકે તેવું વિશાળ પક્ષી પણ અહીં વસવાટ કરતું હતું. મેગાલાનિયા પ્રિસ્કા તરીકે ઓળખાતી સૌથી મોટી ભૂમિ પર વસવાટ કરનાર ગરોળી આ સમયકાળમાં જ હતી.
