માનવ સર્જીત દુનિયાનું સૌથી મોંઘું બાંધકામ
પૃથ્વીની પ્રદક્ષિણા કરનાર દુનિયાનો સૌથી વિશાળ કૃત્રિમ ઉપગ્રહ
આજકાલ ઈન્ટરનેશનલ સ્પેસ સ્ટેશન બ્રિટનનાં સમાચારોમાં છવાયેલું છે. કારણ સ્પષ્ટ છે. પ્રથમ બ્રિટિશ નાગરીક ૧૫ ડિસે.નાં રોજ ઈન્ટરનેશનલ સ્પેસ સ્ટેશન ઉપર પહોંચ્યો છે. છ મહિના તેઓ ઈન્ટરનેશનલ સ્પેસ સ્ટેશન (આઇ એસ એસ) ઉપર રહેશે. યુરોપિઅન સ્પેસ એજન્સીએ બ્રિટીશ નાગરીક ટીમ પિકને આઇએસએસ પર મોકલ્યો છે. ટીમ પીક બ્રિટીશ આર્મીમાં મેજરનો હોદ્દો ધરાવતા હતાં. ૨૩ ડિસે.નાં રોજ પ્રોગ્રેસ ૬૨ કાર્ગોશીપ ૨.૮૦ ટન કરતાં વધારે ખોરાક, બળતણ અને બીજો સપ્લાય સમાન લઇન ISS સાથે જોડાણ કરવામાં સફળ રહ્યું હતું. પ્રોગ્રેસ કાર્ગો શીપનું જોડાણ થયું તે પહેલાં, ISS પર રહેતાં અંતરિક્ષયાત્રી સ્કોટ કેલી અને ટીમ કોપ્રાઅ ISS માંથી બહાર નિકળીને ૩ કલાક એસેમ્લી અને મેઇન્ટેનન્સ ઓપરેશન કર્યું હતું. ISS માટે આ અણધાર્યું અને આયોજન વિહીન સમારકામ હતું. સ્પેસ સ્ટેશનને રિપેર કરવા માટે ૧૯૧મી સ્પેસ વોક સ્કોટ કેલી અને ટીમ કોપ્રાએ કરી હતી. બ્રિટીશ નાગરીક હાલ ISS ઉપર પહોંચ્યો હોવાથી, બ્રિટનનાં આકાશમાં નરી આંખે સ્પેસ સ્ટેશન ક્યારે દેખાશે તેનું સમયપત્રક, સમાચાર પત્રો છાપી રહ્યાં છે. લોકો બસ એટલું જાણે છે કે ISS અંતરીક્ષમાં ફરતી એક પ્રયોગશાળા છે. જો ISS ને પુરેપૂરૃં જાણે તો તમારૃં આશ્ચર્ય બેવડાઇ જશે !
ઈન્ટરનેશનલ સ્પેસ સ્ટેશન ફેક્ટ ફાઇલ
પૃથ્વી પર સર્જન પામેલો, વિશ્વનું સૌથી મોંઘું બાંધકામ એટલે ઈન્ટરનેશનલ સ્પેસ સ્ટેશન. પૃથ્વીની સપાટીથી લગભગ ૪૦૦ કી.મી.એ તે કલાકનાં ૨૭ હજાર (યસ, રીપીટ ૨૭ હજાર કી.મી.) પ્રતિ કલાકની ઝડપે પૃથ્વીની પ્રદક્ષિણા કરી રહ્યું છે. અત્યાર સુધી ISS સીધી લીટીમાં મુસાફરી કરતું હોત તો ૨.૫૦ અબજ કી.મી. દૂર પહોંચી ગયું હોત. છેલ્લા ૧૫ વર્ષોથી એ અનેક અંતરિક્ષયાત્રીઓનું ''હોમ'' બની રહ્યું છે. માત્ર ૯૩ મિનિટમાં તે પૃથ્વીનું એક ચક્કર પૂરું કરી લે છે. એક દિવસમાં ૧૫ વાર પૃથ્વીની પ્રદક્ષિણા ISS કરે છે. જેનાં બાંધકામ પાછળ ૧૫૦ અબજ ડોલર ખર્ચાયા છે. ૧૦૯ મીટર પહોળુ અને ૭૩ મીટર લાંબુ ૈંજીજી એક ફૂટબોલ પિચ જેટલું છે. તેનું વજન ૪૦૦ ટન છે. અંતરિક્ષમાં માનવીની હાજરીનો સૌથી લાંબો સમયગાળો ISS નાં નામે નોંધાયેલો છે. ISS ૧૫ વર્ષ ૫૩ જેટલાં દિવસથી અંતરિક્ષમાં છે. રશિયાનાં 'મિર' સ્પેસ સ્ટેશનનો રેકોડ ISS દ્વારા તૂટયો છે. ૈંજીજી અંતરિક્ષમાં ૯ વર્ષ અને ૩૫૭ વર્ષ રહ્યું હતું. અત્યાર સુધી ૧૭ જેટલાં રાષ્ટ્રનાં નાગરિકો ૈંજીજી ની મુલાકાત લઇ ચુક્યાં છે. તેનું કદ એટલું વિશાળ છે કે નરી આંખે તેને પૃથ્વી પરથી નિહાળી શકાય છે. તેને જોવા યોગ્ય સમયે, યોગ્ય સ્થળે તમારી હાજરી હોવી જરૃરી છે. સ્પેસ સ્ટેશનના બાંધકામ અને સંચાલનમાં નાસા, રોસકોસમોસ, જાક્ષા, એસા અને ભજીછ જેવી અંતરિક્ષ સંસ્થાનો સહયોગ રહેલો છે. સ્ટેશનને બે ભાગમાં વહેંચી નાખવામાં આવ્યું છે. અમેરિકન ઓરબીટસ સેગમેન્ટ (USOS) અને રશિઅન ઓરબીટલ સેગમેન્ટ (ROS). સત્તાવાર માહિતી પ્રમાણે ISS ૨૦૧૪ સુધી કાર્યરત રહેશે. વિશ્વનાં અગ્રણી દેશો નવા સ્પેસ સ્ટેશન માટે આયોજન કરશે. ત્યારબાદISS નિવૃત્ત થઇ જશે. ISS નાં અગત્યનાં મોડયુલની માહિતી મેળવીએ.
ડેસ્ટીની
નાસા માટેની સંશોધનની પ્રાથમિક સુવિધાઓ ડેસ્ટીની ધરાવે છે. અહીંની સેવાઓ 'નફો' લીધો વિના અન્ય રાષ્ટ્રને આપવામાં આવે છે. તેમાં ૨૪ જેટલા રેક છે. જેમાં વિવિધ 'પેલોડ' ગોઠવવામાં આવે છે. આ મોડયુલની ખાસીયત તેની ૧૫૧ સે.મી.ની ઓપ્ટીકલ બારી છે. જેમાંથી પૃથ્વીની તસ્વીરો અંતરિક્ષયાત્રીઓ લઇ શકે છે.
આજકાલ ઈન્ટરનેશનલ સ્પેસ સ્ટેશન બ્રિટનનાં સમાચારોમાં છવાયેલું છે. કારણ સ્પષ્ટ છે. પ્રથમ બ્રિટિશ નાગરીક ૧૫ ડિસે.નાં રોજ ઈન્ટરનેશનલ સ્પેસ સ્ટેશન ઉપર પહોંચ્યો છે. છ મહિના તેઓ ઈન્ટરનેશનલ સ્પેસ સ્ટેશન (આઇ એસ એસ) ઉપર રહેશે. યુરોપિઅન સ્પેસ એજન્સીએ બ્રિટીશ નાગરીક ટીમ પિકને આઇએસએસ પર મોકલ્યો છે. ટીમ પીક બ્રિટીશ આર્મીમાં મેજરનો હોદ્દો ધરાવતા હતાં. ૨૩ ડિસે.નાં રોજ પ્રોગ્રેસ ૬૨ કાર્ગોશીપ ૨.૮૦ ટન કરતાં વધારે ખોરાક, બળતણ અને બીજો સપ્લાય સમાન લઇન ISS સાથે જોડાણ કરવામાં સફળ રહ્યું હતું. પ્રોગ્રેસ કાર્ગો શીપનું જોડાણ થયું તે પહેલાં, ISS પર રહેતાં અંતરિક્ષયાત્રી સ્કોટ કેલી અને ટીમ કોપ્રાઅ ISS માંથી બહાર નિકળીને ૩ કલાક એસેમ્લી અને મેઇન્ટેનન્સ ઓપરેશન કર્યું હતું. ISS માટે આ અણધાર્યું અને આયોજન વિહીન સમારકામ હતું. સ્પેસ સ્ટેશનને રિપેર કરવા માટે ૧૯૧મી સ્પેસ વોક સ્કોટ કેલી અને ટીમ કોપ્રાએ કરી હતી. બ્રિટીશ નાગરીક હાલ ISS ઉપર પહોંચ્યો હોવાથી, બ્રિટનનાં આકાશમાં નરી આંખે સ્પેસ સ્ટેશન ક્યારે દેખાશે તેનું સમયપત્રક, સમાચાર પત્રો છાપી રહ્યાં છે. લોકો બસ એટલું જાણે છે કે ISS અંતરીક્ષમાં ફરતી એક પ્રયોગશાળા છે. જો ISS ને પુરેપૂરૃં જાણે તો તમારૃં આશ્ચર્ય બેવડાઇ જશે !ઈન્ટરનેશનલ સ્પેસ સ્ટેશન ફેક્ટ ફાઇલ
પૃથ્વી પર સર્જન પામેલો, વિશ્વનું સૌથી મોંઘું બાંધકામ એટલે ઈન્ટરનેશનલ સ્પેસ સ્ટેશન. પૃથ્વીની સપાટીથી લગભગ ૪૦૦ કી.મી.એ તે કલાકનાં ૨૭ હજાર (યસ, રીપીટ ૨૭ હજાર કી.મી.) પ્રતિ કલાકની ઝડપે પૃથ્વીની પ્રદક્ષિણા કરી રહ્યું છે. અત્યાર સુધી ISS સીધી લીટીમાં મુસાફરી કરતું હોત તો ૨.૫૦ અબજ કી.મી. દૂર પહોંચી ગયું હોત. છેલ્લા ૧૫ વર્ષોથી એ અનેક અંતરિક્ષયાત્રીઓનું ''હોમ'' બની રહ્યું છે. માત્ર ૯૩ મિનિટમાં તે પૃથ્વીનું એક ચક્કર પૂરું કરી લે છે. એક દિવસમાં ૧૫ વાર પૃથ્વીની પ્રદક્ષિણા ISS કરે છે. જેનાં બાંધકામ પાછળ ૧૫૦ અબજ ડોલર ખર્ચાયા છે. ૧૦૯ મીટર પહોળુ અને ૭૩ મીટર લાંબુ ૈંજીજી એક ફૂટબોલ પિચ જેટલું છે. તેનું વજન ૪૦૦ ટન છે. અંતરિક્ષમાં માનવીની હાજરીનો સૌથી લાંબો સમયગાળો ISS નાં નામે નોંધાયેલો છે. ISS ૧૫ વર્ષ ૫૩ જેટલાં દિવસથી અંતરિક્ષમાં છે. રશિયાનાં 'મિર' સ્પેસ સ્ટેશનનો રેકોડ ISS દ્વારા તૂટયો છે. ૈંજીજી અંતરિક્ષમાં ૯ વર્ષ અને ૩૫૭ વર્ષ રહ્યું હતું. અત્યાર સુધી ૧૭ જેટલાં રાષ્ટ્રનાં નાગરિકો ૈંજીજી ની મુલાકાત લઇ ચુક્યાં છે. તેનું કદ એટલું વિશાળ છે કે નરી આંખે તેને પૃથ્વી પરથી નિહાળી શકાય છે. તેને જોવા યોગ્ય સમયે, યોગ્ય સ્થળે તમારી હાજરી હોવી જરૃરી છે. સ્પેસ સ્ટેશનના બાંધકામ અને સંચાલનમાં નાસા, રોસકોસમોસ, જાક્ષા, એસા અને ભજીછ જેવી અંતરિક્ષ સંસ્થાનો સહયોગ રહેલો છે. સ્ટેશનને બે ભાગમાં વહેંચી નાખવામાં આવ્યું છે. અમેરિકન ઓરબીટસ સેગમેન્ટ (USOS) અને રશિઅન ઓરબીટલ સેગમેન્ટ (ROS). સત્તાવાર માહિતી પ્રમાણે ISS ૨૦૧૪ સુધી કાર્યરત રહેશે. વિશ્વનાં અગ્રણી દેશો નવા સ્પેસ સ્ટેશન માટે આયોજન કરશે. ત્યારબાદISS નિવૃત્ત થઇ જશે. ISS નાં અગત્યનાં મોડયુલની માહિતી મેળવીએ.ડેસ્ટીની
નાસા માટેની સંશોધનની પ્રાથમિક સુવિધાઓ ડેસ્ટીની ધરાવે છે. અહીંની સેવાઓ 'નફો' લીધો વિના અન્ય રાષ્ટ્રને આપવામાં આવે છે. તેમાં ૨૪ જેટલા રેક છે. જેમાં વિવિધ 'પેલોડ' ગોઠવવામાં આવે છે. આ મોડયુલની ખાસીયત તેની ૧૫૧ સે.મી.ની ઓપ્ટીકલ બારી છે. જેમાંથી પૃથ્વીની તસ્વીરો અંતરિક્ષયાત્રીઓ લઇ શકે છે.
ક્વેસ્ટ
ક્વેસ્ટ એ અમેરિકાની એરલોક સિસ્ટમ ધરાવે છે. સ્પેસ વોક માટે અંતરિક્ષયાત્રી તેનો ઉપયોગ કરે છે. તેમાં બે ભાગમાં લોકીંગ સિસ્ટમ વિકસેલી છે. સ્પેસ સ્યુટ અને સાધનો અહીં રાખવામાં આવે છે. અહીનું વાતાવરણ અલગ રીતે નિયંત્રિત કરવામાં આવે છે. અહીં અંતરિક્ષયાત્રી સુઇ જાય છે. શ્વાસમાં ઓછી માત્રાવાળા નાઇટ્રોજનયુક્ત ગેસ છે. દબાણ અચાનક ઘટી જતાં, જે બેચેની લાગે તેને દૂર કરવા માટેની લો-પ્રેસર સ્યુટ વ્યવસ્થા પણ અહીં છે.
ક્વેસ્ટ એ અમેરિકાની એરલોક સિસ્ટમ ધરાવે છે. સ્પેસ વોક માટે અંતરિક્ષયાત્રી તેનો ઉપયોગ કરે છે. તેમાં બે ભાગમાં લોકીંગ સિસ્ટમ વિકસેલી છે. સ્પેસ સ્યુટ અને સાધનો અહીં રાખવામાં આવે છે. અહીનું વાતાવરણ અલગ રીતે નિયંત્રિત કરવામાં આવે છે. અહીં અંતરિક્ષયાત્રી સુઇ જાય છે. શ્વાસમાં ઓછી માત્રાવાળા નાઇટ્રોજનયુક્ત ગેસ છે. દબાણ અચાનક ઘટી જતાં, જે બેચેની લાગે તેને દૂર કરવા માટેની લો-પ્રેસર સ્યુટ વ્યવસ્થા પણ અહીં છે.
પીર અને પોશ્ક
આ રશિયાનું વિશિષ્ટ ડૉકીંગ મોડયુલ છે. જેમાં બે એકસરખા ડૉકીંગ હેમ છે. રશિયાનાં ક્વેસ્ટ જેવું નામ આ મોડયુલ આપે છે. સોયુઝ અને પ્રોગ્રોસ સ્પેસ ક્રાફટ સાથેના જોડાણ માટે તેનો ઉપયોગ થાય છે. એક વાર ગિર સ્ટેશન સ્ટેશન સાથે જોડાણ કરવામાં, બહારનો ઓપનિંગ લેંચ નિષ્ફળ જતાં સમસ્યા સર્જાઇ હતી. એન્જીન માટેનાં પ્રવાહી બળતણની ઓટોમેટીક ટ્રાન્સફર કરવાની વ્યવસ્થા અહીં ગોઠવેલી છે.
આ રશિયાનું વિશિષ્ટ ડૉકીંગ મોડયુલ છે. જેમાં બે એકસરખા ડૉકીંગ હેમ છે. રશિયાનાં ક્વેસ્ટ જેવું નામ આ મોડયુલ આપે છે. સોયુઝ અને પ્રોગ્રોસ સ્પેસ ક્રાફટ સાથેના જોડાણ માટે તેનો ઉપયોગ થાય છે. એક વાર ગિર સ્ટેશન સ્ટેશન સાથે જોડાણ કરવામાં, બહારનો ઓપનિંગ લેંચ નિષ્ફળ જતાં સમસ્યા સર્જાઇ હતી. એન્જીન માટેનાં પ્રવાહી બળતણની ઓટોમેટીક ટ્રાન્સફર કરવાની વ્યવસ્થા અહીં ગોઠવેલી છે.
હાર્મની
અમેરિકાનું વિવિધ સેવાઓ માટેનું યુટીલીટી મોડયુલ 'હાર્મની' છે. તેમાં ચાર રેક છે. તે વિદ્યુત સપ્લાય પુરો પાડે છે. ઈલેકટ્રોનિક ડેટા માટે કેન્દ્રવર્તી મોડયુલનું કામ કરે છે. તેની સાથે જાપાની પ્રયોગશાળા કીબો અને યુરોપીઅન સ્પેસ એજન્સીની પ્રયોગશાળા કોલંબસ જોડાએલી છે. અહીં વિવિધ પ્રકારનાં પ્રયોગો થાય છે.
ઝાર્યા
અંતરીક્ષમાં ગયેલ ISS નું પ્રથમ મોડયુલ એટલે ''ઝાર્યા'' છે. તેનું બાંધકામ રશિઅન કંપનીએ કરેલું છે. માલીકી અમેરિકાની છે. હાલમાં તેનો ઉપયોગ સ્ટોરેજ માટે થાય છે. તેનું ટેકનીકલ નામ ફંકશન કાર્ગો બ્લોક છે. તેનું વજન ૧૯ ટન જેટલું છે. અંતરિક્ષમાં તેનું બાંધકામ ૧૯૯૪માં શરૃ થયું હતું અને જાન્યુ. ૧૯૯૮માં પૂરૃ કરવામાં આવ્યું હતું. પ્રોટોન રોકેટ દ્વારા, બૈકોનોર (રશિયા)થી તેને અંતરિક્ષમાં ધકેલવામાં આવ્યું હતું. તેની સાથે ત્યાર બાદ યુનિટી મોડયુલ જોડવામાં આવ્યું હતું.
અમેરિકાનું વિવિધ સેવાઓ માટેનું યુટીલીટી મોડયુલ 'હાર્મની' છે. તેમાં ચાર રેક છે. તે વિદ્યુત સપ્લાય પુરો પાડે છે. ઈલેકટ્રોનિક ડેટા માટે કેન્દ્રવર્તી મોડયુલનું કામ કરે છે. તેની સાથે જાપાની પ્રયોગશાળા કીબો અને યુરોપીઅન સ્પેસ એજન્સીની પ્રયોગશાળા કોલંબસ જોડાએલી છે. અહીં વિવિધ પ્રકારનાં પ્રયોગો થાય છે.
ઝાર્યા
અંતરીક્ષમાં ગયેલ ISS નું પ્રથમ મોડયુલ એટલે ''ઝાર્યા'' છે. તેનું બાંધકામ રશિઅન કંપનીએ કરેલું છે. માલીકી અમેરિકાની છે. હાલમાં તેનો ઉપયોગ સ્ટોરેજ માટે થાય છે. તેનું ટેકનીકલ નામ ફંકશન કાર્ગો બ્લોક છે. તેનું વજન ૧૯ ટન જેટલું છે. અંતરિક્ષમાં તેનું બાંધકામ ૧૯૯૪માં શરૃ થયું હતું અને જાન્યુ. ૧૯૯૮માં પૂરૃ કરવામાં આવ્યું હતું. પ્રોટોન રોકેટ દ્વારા, બૈકોનોર (રશિયા)થી તેને અંતરિક્ષમાં ધકેલવામાં આવ્યું હતું. તેની સાથે ત્યાર બાદ યુનિટી મોડયુલ જોડવામાં આવ્યું હતું.
યુનિટી
સ્પેસ સ્ટેશનનાં ત્રણ મહત્વનાં મોડયુલમાંનું એક મહત્વનું મોડયુલ યુનિટી છે. ગોળ નળાકાર જેવું મોડયુલ, અમેરિકા દ્વારા બાંધવામાં આવેલ પ્રથમ મોડયુલ છે. તેમાં લાઇફ સપોર્ટ સિસ્ટમ, ઈલેક્ટ્રીક સપ્લાય અને વૈજ્ઞાાનિકોને રહેવા માટેની સગવડ પૂરી પાડે છે. તેમાં ૬૦ હજાર કરતાં વધારે મિકેનિકલ આઇટમ છે. ૨૧૬ વિવિધ પાઇપલાઇન પ્રવાહી અને વાયુનું વહન કરે છે. યુનિટીનું વજન ૧૨ ટન જેટલું સ્પેસ શટલ અને રશિઅન મોડયુલ સાથે જોડાણ કરી શકાય તેવી ડૉકીંગ સિસ્ટમ પણ તેમાં છે.
ટ્રાન્ક્વીલીટી
અમેરિકાનું ત્રીજું અને છેલ્લું મોડયુલ છે. જેમાં અંતરિક્ષયાત્રીઓ માટે વધારાની લાઇફ સપોર્ટ સિસ્ટમ ગોઠવેલી છે. તેની સાથે 'લિઓનાર્દો' નામની કાર્ગો 'બે' સિસ્ટમ જોડાયેલી છે. બીજા છેડે ''કુપોલો'' મોડયુલ છે. ટ્રાન્કવીલીટીની છ બર્થમાંથી ચાર બર્થ વપરાય છે. બાકીની બે ઉપયોગમાં લેવાતી નથી.
ઝવેઝદા
ઝવેઝદાનો અર્થ થાય 'સ્ટાર' તારો. તે રશિયન સર્વિસ મોડયુલ છે. કાયમી ધોરણે અંતરિક્ષયાત્રીઓ માટે રહેઠાણ પૂરૃ પાડે છે. છ વ્યક્તિ તેમાં રહી શકે છે. તેમાં રહેલ કોમ્પ્યુટર સિસ્ટમ વડે સ્પેસ સ્ટેશનનું સંચાલન થઇ શકે છે. તેનું બાંધકામ ૧૯૮૫માં પૂરૃ કરવામાં આવ્યું હતું. તેમાં વિવિધ સેવાઓ ૧૯૮૬માં લગાવવામાં આવી હતી. મુસાફરીની દિશાને અનુલક્ષીને કહીએ તો તે, પાછળનાં ભાગમાં આવેલ મોડયુલ છે. સ્ટેશનને વધારાનો બુસ્ટ કે થ્રસ્ટ આપવા તેમાં ખાસ એન્જીન પણ લાગેલાં છે.
કોલંબસ
યુરોપિયન સ્પેસની રિસર્ચ લેબોરેટરી એટલે કોલંબસ. તેમાં જીનેટીક લેબોરેટરી છે. જીવવિજ્ઞાાન, જૈવ-તબીબી સંશોધન અને 'તરલ ભૌતીકી'ને લગતા પ્રયોગો થાય છે. તેની સાથે બહાર અન્ય પ્રયોગોનાં ઉપકરણો છે. ક્વૉન્ટમ ફીજીક્સ અને કોસ્મોલોજીનાં અભ્યાસ માટે અહીં સુવિધાઓ વધારવાનું આયોજન થઇ રહ્યું છે.
કીબો
સ્પેસ સ્ટેશનનું સૌથી મોટું મોડયુલ એટલે જાપાનની પ્રયોગશાળા ''કીબો'' છે. અંતરિક્ષ તબીબી શાસ્ત્ર, જીવવિજ્ઞાાન, પૃથ્વીનાં અવલોકન, નવાં મટીરીઅલનું ઉત્પાદન, બાયોટેકનોલોજી, વગેરેનાં પ્રયોગો કરવાની અહીં સુવિધા છે. અહીં વનસ્પતિ અને માછલીઓને ઉછેરવા માટેની સુવિધા છે. અહીં ખાસ પ્રકારનું એક્સ રે ટેલીસ્કોપ અંતરિક્ષનું ધ્યાન રાખે છે. વિશાળ બ્લેક હોલ, તારાને ગળી જતો હોય તેવી દુર્લભ તસવીર આ ટેલીસ્કોપે ખેંચી હતી.
કુપોલો
કુપોલો પૃથ્વીને નિહાળવા માટેની સાત બારીવાળી વેધશાળા છે. અન્ય સ્પેસક્રાફ્ટ સાથે જોડાણ કરવાની વ્યવસ્થા પણ કુપોલોમાં છે. કુપોલો ઈટાલીઅન શબ્દ છે. જેનો અર્થ થાય, ''ડૉમ''. નાસા અને બોઇંગ દ્વારા તેની શરૃઆત કરવામાં આવી હતી. બજેટની સમસ્યા બાદ કુપોલોનો વિકાસ યુરોપીઅન સ્પેસ એજન્સીએ કર્યો હતો. તેની સાથે રોબોટીક વર્ક સ્ટેશન જોડાએલું હોય છે. તસ્વીરોમાં દેખાતો રોબોટીક આર્મ કુપોલો સાથે જોડાએલો હોય છે. વચ્ચોવચ ૮૦ સે.મી.ની ગોળ બારી છે.
સ્પેસ સ્ટેશનનાં ત્રણ મહત્વનાં મોડયુલમાંનું એક મહત્વનું મોડયુલ યુનિટી છે. ગોળ નળાકાર જેવું મોડયુલ, અમેરિકા દ્વારા બાંધવામાં આવેલ પ્રથમ મોડયુલ છે. તેમાં લાઇફ સપોર્ટ સિસ્ટમ, ઈલેક્ટ્રીક સપ્લાય અને વૈજ્ઞાાનિકોને રહેવા માટેની સગવડ પૂરી પાડે છે. તેમાં ૬૦ હજાર કરતાં વધારે મિકેનિકલ આઇટમ છે. ૨૧૬ વિવિધ પાઇપલાઇન પ્રવાહી અને વાયુનું વહન કરે છે. યુનિટીનું વજન ૧૨ ટન જેટલું સ્પેસ શટલ અને રશિઅન મોડયુલ સાથે જોડાણ કરી શકાય તેવી ડૉકીંગ સિસ્ટમ પણ તેમાં છે.
ટ્રાન્ક્વીલીટી
અમેરિકાનું ત્રીજું અને છેલ્લું મોડયુલ છે. જેમાં અંતરિક્ષયાત્રીઓ માટે વધારાની લાઇફ સપોર્ટ સિસ્ટમ ગોઠવેલી છે. તેની સાથે 'લિઓનાર્દો' નામની કાર્ગો 'બે' સિસ્ટમ જોડાયેલી છે. બીજા છેડે ''કુપોલો'' મોડયુલ છે. ટ્રાન્કવીલીટીની છ બર્થમાંથી ચાર બર્થ વપરાય છે. બાકીની બે ઉપયોગમાં લેવાતી નથી.
ઝવેઝદા
ઝવેઝદાનો અર્થ થાય 'સ્ટાર' તારો. તે રશિયન સર્વિસ મોડયુલ છે. કાયમી ધોરણે અંતરિક્ષયાત્રીઓ માટે રહેઠાણ પૂરૃ પાડે છે. છ વ્યક્તિ તેમાં રહી શકે છે. તેમાં રહેલ કોમ્પ્યુટર સિસ્ટમ વડે સ્પેસ સ્ટેશનનું સંચાલન થઇ શકે છે. તેનું બાંધકામ ૧૯૮૫માં પૂરૃ કરવામાં આવ્યું હતું. તેમાં વિવિધ સેવાઓ ૧૯૮૬માં લગાવવામાં આવી હતી. મુસાફરીની દિશાને અનુલક્ષીને કહીએ તો તે, પાછળનાં ભાગમાં આવેલ મોડયુલ છે. સ્ટેશનને વધારાનો બુસ્ટ કે થ્રસ્ટ આપવા તેમાં ખાસ એન્જીન પણ લાગેલાં છે.
કોલંબસ
યુરોપિયન સ્પેસની રિસર્ચ લેબોરેટરી એટલે કોલંબસ. તેમાં જીનેટીક લેબોરેટરી છે. જીવવિજ્ઞાાન, જૈવ-તબીબી સંશોધન અને 'તરલ ભૌતીકી'ને લગતા પ્રયોગો થાય છે. તેની સાથે બહાર અન્ય પ્રયોગોનાં ઉપકરણો છે. ક્વૉન્ટમ ફીજીક્સ અને કોસ્મોલોજીનાં અભ્યાસ માટે અહીં સુવિધાઓ વધારવાનું આયોજન થઇ રહ્યું છે.
કીબો
સ્પેસ સ્ટેશનનું સૌથી મોટું મોડયુલ એટલે જાપાનની પ્રયોગશાળા ''કીબો'' છે. અંતરિક્ષ તબીબી શાસ્ત્ર, જીવવિજ્ઞાાન, પૃથ્વીનાં અવલોકન, નવાં મટીરીઅલનું ઉત્પાદન, બાયોટેકનોલોજી, વગેરેનાં પ્રયોગો કરવાની અહીં સુવિધા છે. અહીં વનસ્પતિ અને માછલીઓને ઉછેરવા માટેની સુવિધા છે. અહીં ખાસ પ્રકારનું એક્સ રે ટેલીસ્કોપ અંતરિક્ષનું ધ્યાન રાખે છે. વિશાળ બ્લેક હોલ, તારાને ગળી જતો હોય તેવી દુર્લભ તસવીર આ ટેલીસ્કોપે ખેંચી હતી.
કુપોલો
કુપોલો પૃથ્વીને નિહાળવા માટેની સાત બારીવાળી વેધશાળા છે. અન્ય સ્પેસક્રાફ્ટ સાથે જોડાણ કરવાની વ્યવસ્થા પણ કુપોલોમાં છે. કુપોલો ઈટાલીઅન શબ્દ છે. જેનો અર્થ થાય, ''ડૉમ''. નાસા અને બોઇંગ દ્વારા તેની શરૃઆત કરવામાં આવી હતી. બજેટની સમસ્યા બાદ કુપોલોનો વિકાસ યુરોપીઅન સ્પેસ એજન્સીએ કર્યો હતો. તેની સાથે રોબોટીક વર્ક સ્ટેશન જોડાએલું હોય છે. તસ્વીરોમાં દેખાતો રોબોટીક આર્મ કુપોલો સાથે જોડાએલો હોય છે. વચ્ચોવચ ૮૦ સે.મી.ની ગોળ બારી છે.
No comments:
Post a Comment