ટીઆનવેન-૧: નવો ઈતિહાસ લખવાની તૈયારી!

                    ચીન દ્વારા દક્ષિણ ચીનમાંથી હેઈનાન ટાપુ પરથી મંગળ ગ્રહ તરફ સ્પેસ ક્રાફ્ટ છોડવામાં આવ્યું છે. જેનું નામ ટીઆનવેન-૧ રાખવામાં આવ્યું છે. ચીન મંગળ ગ્રહ પર પ્રથમવાર સ્પેસ ક્રાફ્ટ ઉતારવાનો પ્રયત્ન કરશે. ગયા નવેમ્બર મહિનામાં, ભારતે જે રીતે ચન્દ્ર ઉપર વિક્રમ લેન્ડર ઉતારવાનો પ્રયત્ન કર્યો હતો, તેવી જ રીતે ચીન મંગળ ગ્રહ ઉપર તેના લેન્ડર ટીઆનવેન-૧ ઉતારવાનો પ્રયત્ન કરશે. પાંચ મેટ્રિક ટન વજનનું સ્પેસ-ક્રાફ્ટ, ઓર્બિટર, લેન્ડર અને રોવર એમ ત્રણ પ્રકારનો સામાન લઈને ગયું છે. લોંગ માર્સ-5 રોકેટ ઉપર ૨૩ જુલાઇના રોજ વેન ચાંગ સેટેલાઈટ લોન્ચ સેન્ટર પરથી રોકેટ છોડવામાં આવ્યું હતું. ચીન દ્વારા ટીઆનવેન-૧ને લગતી વધારે વિગતો આપવામાં આવી નથી. ચાઈનીઝ ઓફિસિયલ મોઢું સીવીને બેસી ગયા છે. ચીનના નેશનલ સ્પેસ સાયન્સ સેન્ટર ના ભૂતપૂર્વ અધિકારી જી વૂ કહે છેકે” મંગળ ગ્રહનું અમારુ મિશન ખૂબ જ જોખમી છે. આ કારણે જ ચાઈનીઝ વૈજ્ઞાનિકો મૌન સાધીને લો પ્રોફાઇલમાં રહેવાનું પસંદ કરે છે. ચીનના આંતરરાષ્ટ્રીય અંતરિક્ષ કાર્યક્રમને કેટલાક વૈજ્ઞાનિકો શંકાની નજરે પણ જોઇ રહ્યા છે. આખરે અંતરીક્ષ સંશોધનમાં ચીન શું હાંસલ કરવા માંગે છે?

ચીન : નવો ઈતિહાસ લખવાની તૈયારી.

                    

ચીન છેલ્લા કેટલાક સમયથી અંતરિક્ષમાંનવો ઇતિહાસ રચી રહ્યું છે. 2003માં તેણે આત્મનિર્ભર બનીને, મનુષ્યને અંતરિક્ષમાં મોકલનાર ત્રીજો દેશ બન્યો હતો. ત્યારબાદ ચીન ટીઆન-ગોંગ નામની, પોતાની સ્પેસ લેબોરેટરીના બે મોડ્યુલ, પૃથ્વીની લો-અર્થ-ઓર્બિટમાં ગોઠવી ચૂક્યું છે. અમેરિકા અને રશિયા બાદ પોતાની અંતરીક્ષ પ્રયોગશાળા તૈયાર કરનાર ચીન ત્રીજો દેશ છે. એકાદ દાયકા બાદ ઈન્ટરનેશનલ સ્પેસ સ્ટેશન કદાચ આંતરરાષ્ટ્રીય ધોરણે ઉપયોગ કરવાનું બંધ કરવામાં આવે ત્યારે. ચીનની એક માત્ર પ્રયોગશાળા અંતરિક્ષમાં તે સમયે પ્રદક્ષિણા કરતી હશે. 2018માં ચીન દ્વારા ચંદ્રની અંધારી બાજુ ઉપર, સ્પેસક્રાફ્ટને સફળતા પૂર્વક લેન્ડિંગ કરાવનાર પ્રથમ દેશ સાબિત થયો હતો. ચંદ્રની અંધારી બાજુ ઉપર સ્પેસક્રાફ્ટનું ઉતરાણ કરવું હોય તો, સંદેશા વ્યવહારમાં ખૂબ જ મુશ્કેલીઓ ઉભી થાય છે તે વાત યાદ રાખવી જોઈએ. આમ છતાં ચીનને ચંદ્ર ઉપર પોતાના લેન્ડર ઉતારવામાં બે વાર સફળતા મળી હોવાથી, એક જ ઝાટકે તેણે મંગળ ઉપર ઓર્બિટર, લેન્ડર અને રોબોટિક રોવર ગોઠવવાની હિંમત કરી છે. સામાન્ય રીતે કોઈ પણ દેશ સૌથી પહેલા મંગળની ભ્રમણકક્ષામાં ઉપગ્રહ એટલે કે ઓરબીટર ગોઠવવાનું કામ કરે છે. ત્યારબાદ લેન્ડરને ભૂમિ ઉપર ઉતારીને સોફ લેન્ડિંગની ચકાસણી કરે છે. અને છેલ્લે જો, આ બે અભિયાનમાં સફળતા મળે તો રોબોટિક રોવરને મંગળ ઉપર ગોઠવવાનું કામ કરે છે. આ રીતે મંગળ અભિયાન ૩ અંતરીક્ષ પ્રોજેક્ટમાં વહેંચાઈ જાય છે.
                  

                     ચીનના ભવિષ્યના આયોજનમાં, હવે ચીન ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવ ઉપર પોતાનો એક કાયમી કેમ્પ એટલે કે અંતરીક્ષ થાણું ગોઠવવાની તૈયારી કરી રહ્યું છે. કારણકે અંતરિક્ષમાં નવી ટેકનોલોજી વડે નવી ક્ષિતિજોને સ્પર્શ કરવાની મહાસત્તાઓ જ્યારે તૈયારી કરશે ત્યારે, ચંદ્ર તેનો પહેલો મુકામ હશે. મનુષ્ય ચંદ્ર ઉપર રહેવા માટે કાયમી કોલોની પણ સ્થાપી ચૂક્યો હશે. ચીન આ વાત સારી રીતે જાણી ચુકી હોવાથી, તે અત્યારથી જ ચંદ્રના દક્ષીણ ધ્રુવ ઉપર પોતાનું નાનુ સ્પેસ સ્ટેશન ઉભુ કરવા માંગે છે. કારણ કે અહીં પાણી બરફ સ્વરૂપે મળવાની શક્યતાઓ છે.

“ટીઆનવેન-૧”:કવિ ક્યુ યુનાનની એક કવિતા            

ચીનના મંગળ અભિયાનનું નામ “ટીઆનવેન-૧”, ઈસવીસન પૂર્વે ચોથી સદી ત્રીજી સદીમાં થઈ ગયેલા કવિ ક્યુ યુનાનની એક કવિતા માંથી મેળવવામાં આવ્યું છે. અભિયાનમાં મંગળની પ્રદક્ષિણા કરે તેવું ઉપગ્રહ જેવું એક ઓર્બિટર, મંગળની સપાટી પર ઉતરાણ કરી શકે તેવું લેન્ડર, અને લેન્ડર યાનમાંથી બહાર નીકળી મંગળની ભૂમિ ઉપર ફરી શકે તેવું રોબોટિક રોવર મોકલવાનું ચીનનું આયોજન છે. ચીનનું ઓર્બિટર મંગળના એક વર્ષ એટલે કે પૃથ્વી પરના 687 દિવસ સુધી કામ આપે તે રીતે તૈયાર કરવામાં આવ્યું છે. મંગળની સપાટી ઉપર ઉતરે લેન્ડર સાથે સંદેશા વ્યવહાર ચલાવવા માટે ઓર્બિટર એક રીલે સ્ટેશનની ભૂમિકા ભજવશે.
                    ૧૯૭૬માં નાસાએ વાઈકિન્ગ-૨ નામના લેન્ડરને મંગળની સપાટી ઉપર ઉતાર્યું હતું. ૧૯૭૧માં સોવિયત યુનિયને મંગળ ઉપર પોતાનું સ્પેસ ક્રાફ્ટ ઉતાર્યું હતું, પરંતુ ઉત્તરાયણની બે મિનિટ બાદ તેની સાથેનો સંપર્ક કપાઈ ગયો હતો. 2011માં અમેરિકન પ્રશાસન દ્વારા ચીન સાથે અંતરિક્ષ અંતરિક્ષ કાર્યક્રમ સબંધી સહકાર આપવાનું બંધ કરી દીધું હતું કારણ કે અમેરિકા માનતું હતું કે ચીન અમેરિકન ટેકનોલોજીનો લશ્કરી ઉપયોગ કરી શકે તેમ છે. ચીને જોકે અમેરિકા સાથે સહયોગ કરવાની તક ગુમાવી હોવા છતાં, તેને કોઈ જાતની તકલીફ પડી નથી. તેણે આ કાર્યમાં હવે રશિયાનો સહયોગ અને જર્મનીનો સહયોગ મેળવ્યો હતો. રશિયા સાથેના સંબંધમાં ચીન અને નુકસાન ખાવાનો વારો આવ્યો હતો. રશિયાના રોકેટ દ્વારા ચીન ભૂતકાળમાં પોતાનો ઉપગ્રહ મંગળ તરફ ધકેલવા માટે પ્રયત્ન કર્યો હતો પરંતુ, લોન્ચિંગ પછી તરત જ ટેકનિકલ ખામીના કારણે લોન્ચિંગ નિષ્ફળ નીવડ્યું હતું અને તેનો ઉપગ્રહ અને રોકેટ વાતાવરણમાં પાછા પ્રવેશતી વખતે બળીને ભસ્મ થઈ ગયા હતા.
                    નાસાએ “માર્સ રીકોનિસેન્સ ઓર્બિટર” દ્વારા મેળવેલ ડેટા બતાવે છેકે ઉટોપિયા પ્લાનેશીયા ઉપર અમેરિકાના લેક સુપિરીયર ઉપર પાણીના બરફનું જેટલું લેયરછે, તેટલું બરફનું લેયર આ ભાગમાં હોવાની શક્યતાછે. ચીન મંગળની સપાટી ઉપર બરફના લેયરનું વિતરણ કઈ રીતે થયું છે. તે સમજવા માંગેછે જેથી કરીને ભવિષ્યમાં મંગળ ઉપર મનુષ્ય વસાહત ઉભી કરવી હોય તો, આ બરફનો ઉપયોગ થઈ શકે.

મિશન માર્સ: મંગળ મંગળ હો.

              

     આ વર્ષે મંગળ તરફ ત્રણ મિશન જવાના છે. ટીઆનવેન-૧ તેમનું બીજું મિશન છે. એકાદ અઠવાડિયા પહેલા આરબ અમીરાત દ્વારા હોપ ઓર્બિટરનું લોન્ચિંગ કરવામાં આવ્યું હતું. નાસાનું છપૈયા વાળુ પરસેવીરેન્સ રોવર ટૂંક સમયમાં મંગળ તરફ લોન્ચિંગ કરવામાં આવશે. આરબ અમીરાતના મળેલી સફળતા, જેટલી લોન્ચિંગની સફળતા ચીનના મિશનને મળેલ છે. મિશન દ્વારા પૃથ્વી અને ચંદ્રના અંતરીક્ષ માર્ગમાંથી લીધેલ ફોટોગ્રાફ્સ પૃથ્વી ઉપર પાછા મોકલવામાં આવ્યા છે. ચીનના આ કાર્યક્રમ દ્વારા સૂર્યમંડળના ગ્રહો વિશેના સંશોધનમાં નવી માહિતી અને ડેટા મળી આવશે તેઓ આશાવાદ માર્સ સોસાયટીના પ્રમુખ જોહ્નન ક્લાર્કે વ્યક્ત કર્યો છે.
         

           મંગળ ઉપર પહોંચતા પહેલા ટીઆનવેન-૧, લાંબો કઠીન માર્ગ કાપવાનો છે. ફેબ્રુઆરી મહિનામાં ટીઆનવેન-૧ મંગળના પ્રદક્ષિણા-માર્ગ માં પહોંચી જશે. પ્રદક્ષિણા માર્ગમાં પોતાનું સ્થાન નક્કી કરવા માટે તેને લાંબો સમય લાગશે. એપ્રિલ મહિનામાં ઓર્બિટર માંથી લેન્ડર અને રોવર યાનને મંગળના વાતાવરણમાંથી પસાર કરીને “ઉટોપિયા પ્લાનેશીયા” નામના સ્થાન ઉપર સોફ્ટ લેન્ડિંગ કરવામાં આવશે. આ વિસ્તાર મંગળ ઉપર ભૂતકાળમાં ફાટેલા જ્વાળામુખીના લાવા માંથી બને વિશાળકાય બેસીન છે. જો ચીનનું લેન્ડર સફળતાપૂર્વક લેન્ડિંગ કરવામાં કામયાબ નીવડશે તો અમેરિકા પછી સોફ્ટ લેન્ડિંગ કરાવનાર બીજા દેશ તરીકે ચીન પોતાનું નામ ઇતિહાસમાં નોંધ આવશે. ચીનનું નામ માર્સ મિશન લગભગ એક વર્ષ ચાલવાનું છે. જેનો સમયગાળો મંગળના ૯૦ દિવસ જેટલો થાય છે.
                    ચીનના મિશન દ્વારા સમગ્ર મંગળ ગ્રહનો ભૂસ્તરીય અભ્યાસ કરવા માંગે છે. મંગળ ગ્રહનું વાતાવરણ અને સપાટીની રચનાના રહસ્ય ઉકેલવાની ચીનની ગણતરી છે. ચીનના ટીઆનવેન-૧ અભિયાનમાં, ગ્રહ ફરતા ઓર્બિટરમાં સાત પ્રકારના વૈજ્ઞાનિક ઉપકરણ લાગેલા છે. જ્યારે, રોબોટિક રોવર ઉપર છ પ્રકારના વૈજ્ઞાનિક ઉપકરણ લાગેલાછે. જેમાં વિવિધ પ્રકારના કૅમેરા સબ-સરફેસ રડાર અને સ્પેક્ટ્રોમીટર લાગેલાછે. મેગ્નેટિક ફિલ્ડ ડિટેક્ટર મંગળના ભૂતકાળમાં ડોકયુ કરીને તેનું ચુંબકીય ક્ષેત્ર જાણવાનો પ્રયાસ કરશે. ચીનના માર્સ રોવરની ડિઝાઇન, ચીન દ્વારા ચંદ્ર ઉપર ઉતારવામાં આવેલ રોવર જેવી જ છે.

મંગળ ગ્રહ: ગઈકાલ અને આજ

          

         2011માં ચીન દ્વારા મંગળલક્ષી અંતરીક્ષ કાર્યક્રમની શરૂઆત કરવામાં આવી હતી. સૌપ્રથમ તેણે રશિયાની સહાય લઈને મંગળના કુદરતી ઉપગ્રહ ફોબોસના અભ્યાસ માટે યિન્ગહુયો-1, ઓર્બિટર મોકલુ હતું. પરંતુ રશિયન રોકેટ પૃથ્વીના ગુરુત્વાકર્ષણની બહાર નીકળવામાં નિષ્ફળ રહ્યું હતું અને પૃથ્વીના વાતાવરણમાં સળગીને ભસ્મીભૂત થઈ ગયું હતું. જાન્યુઆરી 2019માં ચીને ચંદ્રની દૂરની અંધારી બાજુ ઉપરચાંન્ગ-૪, લેન્ડિંગ કરાવીને નવો ઇતિહાસ રચ્યો હતો. આ સ્થાન ઉપર તેનું રોબોટિક રોવર યુટુ-૨, હાલમાં પણ કાર્યરત છે.
થોડા સમય પહેલાં જ આધાર આરબ અમીરાત જાપાનીઝ રોકેટની મદદથી માર્સ મિશન મોકલી ચૂક્યું છે. 30 જુલાઈના રોજ નાસા મંગળ ઉપર પરસેવીરેન્સ રોબોટિક રોવરનું વિશાળકાય રોકેટ સાથે લોન્ચિંગ કરશે. મંગળ ગ્રહ ઉપર નાસાનું આ પાંચમું રોબોટિક રોવર હશે. જે તેના ભૂતકાળના “ક્યુરિયોસિટી” રોવરને મળતું આવે છે. હાલ ક્યુરિયોસિટી રોવર મંગળના ગેલ ક્રેટર ઉપર સંશોધનકાર્ય કરી રહ્યું છે. જ્યારે નાસા પિક્ચરનું નવું રોવર અલગ પ્રકારના વૈજ્ઞાનિક ઉપકરણો સાથે જેઝેરો ક્રેટર ઉપર વૈજ્ઞાનિક સંશોધન કાર્ય કરશે. વૈજ્ઞાનિકો માને છેકે મંગળને ભૂમિ એક સુકાયેલું સરોવર છે. જ્યાં ફોસિલ એટલે કે અશ્મી સ્વરૂપે સૂક્ષ્મ જીવોના અવશેષો મળવાની શક્યતા સૌથી વધારે છે.
                  

 આ અભિયાનમાં નાસા પ્રથમવાર મંગળના પાતળા અને ભેજવાળા વાતાવરણમાં એક મીની હેલિકોપ્ટર ઉડાડવાનો પ્રયત્ન કરશે. નાસાનું ઈન્જેન્યુટી હેલિકોપ્ટર લેન્ડર સાથે જ જોડવામાં આવ્યું છે. લેન્ડરના સફળ ઉતરાણની થોડી ક્ષણો બાદ, મીની હેલિકોપ્ટર હવામાં ઉડવાની તૈયારી કરશે. રશિયા અને યુરોપ સંયુક્ત સાહસ સ્વરૂપે “રોસાલિન ફ્રેન્કલિન” નામનું રોવર આ વર્ષે જ મંગળ પર ઉતારવાનું હતું. પરંતુ કોરોના અને કેટલીક ટેકનીકલ બાબતોના કારણે તેનું લોન્ચિંગ થઈ શક્યું ન હતું. જે હવે 2022માં ગોઠવવામાં આવ્યું છે. ભૂતકાળમાં અમેરિકા અને રશિયા જેવા દેશો જ મંગળ ઉપર પોતાના અંતરિક્ષ યાન અને ઉતરવામાં સફળ રહ્યા છે. મંગળ ઉપર EDL તરીકે ઓળખાતી ઉતરાણ પ્રક્રિયા મુશ્કેલ ગણવામાં આવે છે. ઉતરતી વખતે પેરાશૂટ અને રીટ્રો-રોકેટનો ઉપયોગ કરશે.